Tiểu thuyết “Sóng ở đáy sông – Lê Lựu” kể về một chuỗi những sai lầm liên tiếp của một cuộc đời: Núi – người được sinh ra bởi sai lầm của người cha, sau những lần “không thể kìm hãm trước con ở đang thời bừng dậy rừng rực”. Một số phận không mong muốn. Một khoảng cách không thể kết nối lại gần với những gì được gọi là chính thống, được sự thừa nhận hợp pháp.
Cuộc đời Núi trượt dài trong tăm tối. Bất hạnh đeo đẳng. Chiến tranh và một thời kỳ bao cấp có thể khiến con người ta trở nên vĩ đại hoặc thấp hèn…
========================================
Tiếc cho một cậu học sinh học giỏi, mà số phận đưa đẩy trượt dài để trở thành một tên trộm cắp. Tiếc cho một nếp sống tưởng như gia giáo nghiêm ngắn, lại là cái nôi đẩy con người ta vào tội lỗi, hận thù. Mà người chủ trương lối sống nghiêm ngắn đến khắc nghiệt trong gia đình lại chính là người cha đa đoan, tưởng mình tử tế, lại cố tình gây ra bao điều không tử tế cho đám con “không chính thức” và cả “chính thức”.
Tiếc cho một mối tình đẹp, lại trớ trêu đứt gãy đến khôn lường. Để suốt quãng cuộc đời quan trọng nhất, những con người như Núi, như Hiền mãi chạy vòng quanh trốn nhau tìm nhau như đèn cù… Một mảng màu tối, nhưng có thể nhìn thấy cuối đường hầm bừng lên vệt sáng. Người đọc được quyền bước ra vùng sáng rỡ, nơi con người trở về với nguyên bản thiện lương của mình.
MỐI TÌNH BI KỊCH
“Không có cuộc tình nào kéo dài cả cuộc đời, nhưng có những hồi ức lại vấn vương theo ta suốt cuộc đời; không có cuộc hội ngộ nào kéo dài cả cuộc đời, nhưng lại có những nỗi nhớ nhung theo ta suốt cuộc đời. Anh chỉ đồng hành cùng em một chặng thôi, em lại nhung nhớ anh trọn một kiếp người!”
Tình cờ đọc được câu cảm nhận của chị Trần Thị Thái Hòa thấy rất hay nên viết vài giọt suy nghĩ về mối tình đầu đẹp đẽ, đơn thuần xen lẫn chua chát, vụn vỡ của Núi và Hiền.
1. TÌNH YÊU LỤI TÀN SAU KHÓI LỬA
#1. “Từ bé con đã được nghe mẹ kể về những ngày mẹ dạy mẫu giáo và một người học trò quê ở Hải Phòng mang các em về sơ tán ở quê ngoại. Người học giỏi nhất trường cấp III của huyện Kinh Môn. Đẹp trai, hiền lành, đặc biệt là rất thông minh. Lại hóm hỉnh và rất chăm chỉ lo toan cho ba đứa em. Ngày nào vào lúc “người ấy” đi học về mẹ cũng làm một việc gì đó, hay đi đâu đó để “gặp”. Nhưng chỉ đứng từ xa nhìn. Rồi đến đêm về lại thấy nhớ, lại thấy cồn cào ruột gan. Nhiều đêm mẹ thấy mình rất vô duyên tự xỉ vả mình và cố “xua đuổi” người ấy đi mà không được. Phải đến gần một năm sau mới giáp mặt nhau. Yêu nhau ngay. Người ấy cũng rất yêu mẹ, có thể bỏ tất cả để lấy được mẹ. Nhưng vì chiến tranh, người ấy phải ra mặt trận và một năm sau thì hy sinh. Mẹ vừa đau đớn, vừa lúc nhà gặp rất nhiều khó khăn nên mẹ phải cùng bà đi làm kiếm ăn.”
========================================
Đoạn trích trên là lá thư mà Đồi – con trai của Hiền và Núi gửi cho Núi khi hắn đang ở trong trại giam.
Ngày ấy, sau những ngọt ngào hạnh phúc say đắm của tình yêu đầu mới chớm nở, dệt mộng uyên ương sẽ lấy nhau. Nhưng không ngờ định mệnh trớ trêu. Lần chia tay ấy cũng là lần chia tay sau chót…
2. “ĐỊNH KIẾN” – THỨ VŨ KHÍ CHUA CHÁT
#2. “Tất cả đã mất rồi. Đã mất ngay từ đêm chia tay nhau. Vậy mà hắn vẫn chưa hề biết gì. Suốt ba ngày không gặp cô, hắn như điên giữa im lặng của mọi người. Không thể tìm kiếm một dấu tích gì. Một lý do nào, một manh mối nào để dò hỏi ra cô.”
========================================
Để rồi sau đó hắn nhận được tin sét đánh ngang tai, Hiền và Núi là họ hàng 8 đời cô cháu. Định kiến xã hội thật đáng sợ! Vì quẫn trí, xấu hổ, chua chát ê chề nên Hiền nhảy xuống ao định liều. Lời bà mẹ Hiền rằng “Hai đứa nó lấy nhau thì cả nhà này đeo mo vào mặt.”
Hiền chỉ đành ra đi, mang theo cốt nhục của hai người đến một nơi xa. Để lại Núi với sự cô đơn, hụt hẫng. Chỉ trong phút chốc đã mất tất cả : người mình hết lòng yêu thương, cả đứa con vừa mới hình thành trong bụng.
3. SỰ DẰN XÉ TRONG TÂM HỒN
#3. “Hắn nhận ra sự buông thả quá sớm dẫn đến vấp ngã đau đớn đầu tiên cho đời hắn. Hắn phải chịu. Nhưng còn Hiền. Hiền điêu đứng, cay cực ra sao? Cô và con hắn còn hay mất? Nếu còn, trôi dạt ở đâu? Cuộc đời tan nát của cô dù sao hắn vẫn là kẻ gây ra, làm sao hắn lại là kẻ vô tội? Những buổi chiều khi bóng tối nhập nhoạng phủ xuống bờ mương hắn thẫn thờ như kẻ mất hồn ra ngồi ở phía bụi tre đầu làng, nhìn những tay gai mắc mớ vào chiếc màn hôm nào hắn đã từng gỡ… Không còn nữa. Mùi thơm ngào ngạt của cánh đồng lúa đang trổ bông trộn với mùi khói bếp lan ra từ những mái nhà lợp rạ luồn vào hơi thở của hắn, hắn như thấy mình hụt hơi, rã rời giữa mờ mịt màu đêm. Không còn gì ở những hàng rào nữa! Không còn gì ở những đám cỏ ngã diệp xuống nền đất bờ mương… Càng nhìn, càng mất. Càng mong, càng tuyệt vọng. Muốn lao đầu xuống lòng mương! Còn ba đứa em và mẹ đang “nặng nề” để lại cho ai? Bỏ nhà đi tìm cô, đi không cần chỗ đến, tìm không cần thấy, cứ đi thật xa chỗ này! Nhưng còn sự im lặng thương xót và những cái nhìn cảm thông tha thứ của người cha và người anh ruột của cô, hắn có thể bỏ qua được không?”
========================================
Thanh xuân chính là bỏ lỡ. Bỏ lỡ một người, bỏ lỡ một đời. Có những người, chỉ cần bất cẩn quay lưng đi, đã xem như là từ biệt mãi mãi. Một sự bỏ lỡ mà mãi sau này, sau hai mươi lăm năm mới được gặp lại.
Những năm tháng ấy Hiền đã một mình nuôi con khổ sở thế nào? Lấy một người chồng nhưng người ta phát hiện mang thai nên không thừa nhận, phải van xin người ta để con mình có giấy khai sinh có cha cho hợp lệ, và không cho con mình nhận người đó là cha. Hiền cất giữ những mảnh ký ức thuở ban đầu đẹp đẽ ấy vào tim, là hồi ức mang theo bên mình. Hiền vẫn nói với con – Đồi ba con là một người tuyệt vời, giỏi giang.
4. “LÁ THƯ” CHẮP VÁ ĐỔ VỠ
#4.
– Đến bây giờ nhận được thư bố con vừa mừng, vừa buồn và nghĩ tủi quá. Con bảo mẹ: “Con biết người “hy sinh” là bố con rồi!
– Ai bảo con thế?
– Bố con
– Bố nào?
– Con nhận được thư của bố con rồi. Thư gửi đến cơ quan từ hơn ba tháng nay, khi con đi công tác. Bố con nói tất cả những gì xảy ra với bố mẹ đúng như mẹ đã kể ngày xưa. Chỉ có điều khác là, không phải bố con ra mặt trận chết vì chiến tranh mà do vì họ hàng “vớ vẩn” mẹ phải bỏ nhà đi còn bố thì… ăn cắp và vào tù
– Mẹ không muốn con phải hổ thẹn với bạn bè
– Nhưng bỏ một người bố tội lỗi mà rất đáng thương, rất tội nghiệp thì còn hổ thẹn hơn chứ
– Nếu con nghĩ được như thế, mẹ đỡ dằn vặt khổ sở từ mấy chục năm nay. Đến bây giờ nỗi đau đớn của mẹ cũng được vơi đi.
========================================
Đến sau cùng, là cái kết trọn vẹn. Đồi nhận lại người cha sau bao nhiêu năm. Dù biết bố đang là phạm nhân nhưng Đồi vẫn chấp nhận người cha thật sự của mình với niềm vui và sự bông đùa khôi hài:
#5. “Con là Hà Văn Đồi. Kính gửi bố Phạm Quang Núi. Hay nhỉ. Con họ Hà, bố lại họ Phạm. Chắc là con “tăng gia”. Lời hồi đáp dí dỏm để cho người cha vừa đọc thư vừa “cười như mếu. Hắn vội vàng lao ra, vấp vào cây gỗ rách cả quần, sầy cả đầu gối. Anh cán bộ xin lỗi vì tưởng do mình làm hắn ngã. Anh vội vàng đỡ hắn dậy. Hắn vẫn cười, hai môi như run lên…”
========================================
Tác giả còn tạo cơ hội cho Núi và Hiền có một cuộc gặp gỡ và cái kết mở về một sự quay lại bên nhau.
#6.“Nước mắt Hiền đã chảy đầm đìa, cô khóc, người rung lên. Hai tay ôm lấy mặt để chẹn lại những tiếng nấc có thể phát ra ngoài. Cô cứ khóc như chưa bao giờ được khóc như thế trong suốt hai lăm năm nay. Cô khóc, như để mọi nỗi đau đớn tủi nhục, uất hận và mong chờ suốt hai lăm năm nay được thoát ra.”
Cuối cùng, bao nhiêu uất ức, tủi nhục suốt hai mươi lăm năm cũng được trút hết ra.
========================================
Sau buổi gặp lại, Núi mang bao nhiêu tâm sự ngổn ngang.
#7.“Hắn cứ tự hỏi rồi lại tự trả lời từng chữ một trong câu nói của chị “quá muộn” nghĩa là thế nào? Có phải so với tuổi tác bây giờ là quá muộn hay là yêu nhau từ hai lăm năm nay bây giờ mới bắt đầu là quá muộn? Còn “quá sớm” thì do mới gặp lại nhau lần đầu tiên đã bàn chuyện “trở đi, trở lại” là quá sớm hay là hắn đang còn là phạm nhân đã bàn đến chuyện của một người tự do? “Để lúc khác” là lúc nào? Sống với nhau tuy ngắn ngủi nhưng đã có đứa con, nó đã có thể lấy vợ, cũng có thể có cháu nội rồi mà vẫn còn mập mờ, nhùng nhằng, như thế nghĩa là thế nào? Em còn thực sự muốn cùng tôi xây dựng tổ ấm gia đình hay chỉ thương hại tôi một thằng trộm cắp nghèo khổ như thương hại những kẻ khốn khổ khốn nạn khác? Đến với nhau chỉ cốt tỏ lòng thông cảm cái quá khứ của tôi không có tội lỗi gì với em hay muốn khuyên bảo tôi phải đối xử với nhau tốt đẹp như những người bạn và đừng nên làm gì để ảnh hưởng đến đứa con? Chao ôi, hắn lại phải chờ đợi, lại phải phấp phỏng. Nhưng phải chờ đợi phấp phỏng đến bao giờ? Đến bao giờ mới đến cái “lúc khác” và cái “lúc khác” ấy sẽ ra sao?”
Nhưng sau cùng mình tin hai người ấy sẽ trở lại bên nhau. Sau hai mươi lăm năm xa cách là hội ngộ tương phùng.
CẢM NHẬN CÁ NHÂN
Duyên phận quả thực vô cùng kỳ diệu, nó có thể trói buộc hai con người hoàn toàn xa lạ với nhau, cũng chính nó khiến cho họ phải xa cách, nhưng rồi đến cuối cùng, nó vẫn trói buộc người ta lại bên nhau mãi mãi. Phải không nào ?
Bởi vì trái đất tròn, thế nên những người yêu nhau rồi sẽ lại trở về bên nhau…
